Czy udział w ćwiczeniach wojskowych poza granicami państwa uprawnia żołnierza do odbioru czasu wolnego? Co z rocznym egzaminem z WF-u w przypadku zmiany stanowiska służbowego? Czy żołnierze pełniący zawodową służbę wojskową w trakcie kształcenia są uprawnieni do bezpłatnych szczepień ochronnych? Odpowiedzi na te i inne pytania udzielają eksperci MON-u.

W ostatnim czasie przebywałem na zagranicznych ćwiczeniach, podczas których czas pracy wynosił 12 godzin na dobę, włączając w to weekendy. Czy w myśl aktualnie obowiązujących przepisów należą mi się nadgodziny?

Zgodnie z art. 275 ust. 4 ustawy z 11 marca 2022 roku ustawy o obronie ojczyzny normy czasu służby, o których mowa w ust. 2 i 3, nie mają zastosowania do oficerów zawodowych pełniących obowiązki dowódców jednostek wojskowych, a także do żołnierzy zawodowych realizujących zadania szczególnie istotne dla Wojska Polskiego oraz realizujących zadania o charakterze nadzwyczajnym, niezbędne do ochrony interesów państwa, w szczególności: biorących udział w zapobieganiu skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia, pełniących służby i dyżury, odbywających ćwiczenia i szkolenia oraz pełniących służbę wojskową poza granicami państwa. Wobec powyższego należy stwierdzić, że udział w ćwiczeniach wojskowych poza granicami państwa nie uprawnia żołnierza do odbioru czasu wolnego, nawet w sytuacji jeżeli przedmiotowe ćwiczenia odbywały się w czasie ponadnormatywnym.

Czy żołnierza, który 12 grudnia złożył wypowiedzenie z prośbą o skrócenie okresu wypowiedzenia, można zwolnić z dniem 31 grudnia?

Zgodnie z art. 231 ust. 2 i 3 zwolnienie z zawodowej służby wojskowej żołnierza zawodowego wskutek dokonanego wypowiedzenia stosunku służbowego zawodowej służby wojskowej następuje po upływie trzech miesięcy od dnia złożenia wypowiedzenia przez żołnierza w ostatnim dniu miesiąca. Okres ten może być jednak skrócony za pisemną zgodą zwalnianego żołnierza zawodowego i właściwego organu, przy czym kończyć się musi ostatniego dnia miesiąca.
Wskazać należy również na rozporządzenie ministra obrony narodowej z 20 lutego 2023 roku w sprawie zwalniania żołnierzy zawodowych z zawodowej służby wojskowej. W paragrafie 7 ust. 4 i 5 wskazano, że dowódca jednostki, do którego wpłynęło wypowiedzenie żołnierza, przesyła je niezwłocznie bezpośrednio do organu zwalniającego oraz do wiadomości swoich przełożonych będących w podległości tego organu, o ile sam nie jest tym organem. Wówczas przełożeni ci, w terminie 14 dni, mogą przedstawić swoją opinię w przedmiocie skrócenia okresu wypowiedzenia i przesłać ją do organu uprawnionego do zwolnienia z zawodowej służby wojskowej. Jeśli opinia nie zostanie przedstawiona w tym terminie, uznaje się, że brak jest sprzeciwu wobec uwzględnienia w całości zawartego w wypowiedzeniu żądania, a opinia została wyrażona w sposób milczący.
W omawianym przypadku możliwe jest zatem zwolnienie żołnierza z zawodowej służby wojskowej 31 grudnia.

Żołnierz objął stanowisko służbowe personelu latającego, na którym wymagane jest szkolenie spadochronowe. Aby jednak mógł je rozpocząć, konieczne jest, by miał zaliczony egzamin z WF-u z tabeli norm dla personelu latającego. Tymczasem żołnierz zaliczył już roczny egzamin z WF-u, będąc na poprzednim stanowisku służbowym. Czy istnieje możliwość przeliczenia wyników z poprzednio zdanego sprawdzianu z WF, czy jednak żołnierz musi jeszcze raz podejść do testów sprawnościowych?

Żołnierz ma zaliczony sprawdzian sprawności fizycznej, nie musi więc podchodzić do niego ponownie. System informatyczny „Sprawdzian” daje możliwość zmiany kategorii ze względu na zajmowane stanowisko, istnieje jednak ryzyko, że osiągnięte wyniki mogą zmienić ocenę lub wartość punktową. Niezależnie od tego, żołnierz zawodowy bez względu na uzyskaną ocenę może ponownie – ale tylko raz – przystąpić do sprawdzianu, a w ewidencji pozostawia się informację o wyższej ocenie.

Czy jeżeli małżonka, z którą żołnierz pozostaje w separacji, posiada mieszkanie w miejscowości, w której żołnierz pełni służbę, to wyłącza to możliwość przyznania temu żołnierzowi miejsca w internacie lub kwaterze internatowej?

Ustawa z 22 czerwca 1995 roku o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2022 roku poz. 1623 oraz z 2023 roku poz. 1872) nie reguluje, w odróżnieniu od rozwodu żołnierza zawodowego, stanu separacji małżonków, w związku z tym uznaje się, że ich małżeństwo trwa nadal. Oznacza to, że przez okres pozostawania w związku małżeńskim do żołnierza zawodowego odnoszą się negatywne przesłanki (artykuł 21 ust. 6 ustawy o zakwaterowaniu), które wyłączają dopuszczalność realizacji jego prawa do zakwaterowania (z zastrzeżeniem ust. 10). W świetle tego przepisu żołnierzowi zawodowemu nie przysługuje prawo do zakwaterowania, jeżeli on lub jego współmałżonek:
1. otrzymał ekwiwalent pieniężny w zamian za rezygnację z kwatery, wypłacony na podstawie przepisów ustawy obowiązujących do 30 czerwca 2004 roku;
2. otrzymał odprawę mieszkaniową wypłaconą albo zrealizowaną w formie rzeczowej na podstawie przepisów ustawy obowiązujących od 1 lipca 2004 roku;
3. nabył lokal mieszkalny od Skarbu Państwa, Agencji albo jednostki samorządu terytorialnego z bonifikatą lub z uwzględnieniem pomniejszenia w cenie nabycia;
4. otrzymał pomoc finansową wypłaconą w formie zaliczkowej lub bezzwrotnej do 31 grudnia1995 roku na podstawie przepisów ustawy z 20 maja 1976 roku o zakwaterowaniu sił zbrojnych (DzU z 1992 roku nr 5, poz. 19 oraz z 1994 roku nr 10, poz. 36);
5. nabył własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego od Agencji.
Zdarzenia wskazane w punktach 1–5 odnoszą się zarówno do żołnierza zawodowego, jak i jego współmałżonka przez okres pozostawania w związku małżeńskim.

Czy major pełniący obowiązki szefa wojskowego centrum rekrutacji może mianować i wyznaczać na stanowisko szeregowych i podoficerów zawodowych?

Zgodnie z art. 208 ust. 1 ustawy z 11 marca 2022 roku o obronie ojczyzny dowódca jednostki, w której żołnierz zawodowy jest wyznaczony na stanowisko służbowe, może dodatkowo powierzyć żołnierzowi czasowe pełnienie obowiązków służbowych w tej jednostce na stanowisku nieobsadzonym lub obsadzonym, na którym wyznaczony żołnierz czasowo nie wykonuje zadań służbowych. Nie dotyczy to sędziów sądów wojskowych i prokuratorów do spraw wojskowych oraz żołnierzy zawodowych w czasie oddelegowania. Ponadto w art. 447 ust. 1 ustawy prawodawca zagwarantował żołnierzowi zawodowemu, któremu przez okres co najmniej jednego miesiąca dodatkowo powierzono czasowe pełnienie obowiązków służbowych w trybie określonym w art. 208 ustawy, dodatkowe wynagrodzenie.

Zgodnie z art. 140 ust. 2 na stopnie wojskowe szeregowych i podoficerów mianuje minister obrony narodowej lub organy wojskowe, którymi są: szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, dowódca rodzaju sił zbrojnych, komendant główny Żandarmerii Wojskowej, dowódca Garnizonu Warszawa, szefowie wojskowych centrów rekrutacji oraz inni dowódcy jednostek wojskowych zajmujący stanowisko służbowe zaszeregowane do stopnia etatowego co najmniej pułkownika (komandora), w podległych jednostkach wojskowych, a w przypadku szeregowych zawodowych i podoficerów zawodowych organ właściwy do wyznaczenia żołnierza zawodowego na stanowisko służbowe. Natomiast zgodnie z art. 196 ust. 1 pkt 3 organami właściwymi do wyznaczania na stanowiska służbowe i zwalniania z tych stanowisk żołnierzy zawodowych są m.in. dowódcy jednostek wojskowych – w odniesieniu do stanowisk służbowych korpusu podoficerów i szeregowych.
Nie można więc utożsamiać zaszeregowania stanowiska służbowego z faktycznie posiadanym stopniem wojskowym ani ze stanowiskiem służbowym faktycznie zajmowanym przez żołnierza zawodowego, któremu powierzono czasowe pełnienie obowiązków na stanowisku dowódcy jednostki wojskowej. Kluczowy jest bowiem fakt zaszeregowania stanowiska służbowego dowódcy jednostki wojskowej, a nie personalne ustalenie, kto je piastuje. Jedyne ograniczenia podmiotowe w kwestii powierzenia czasowego pełnienia obowiązków służbowych przewidziane zostały bowiem w art. 208 ust. 4 ustawy.
Wobec powyższego stwierdzić należy, że żołnierz zawodowy o stopniu wojskowym majora, któremu powierzono czasowe pełnienie obowiązków służbowych na stanowisku służbowym dowódcy jednostki wojskowej, jest uprawniony do mianowania i wyznaczania na stanowiska służbowe szeregowych oraz podoficerów zawodowych.
Przyjęcie innej wykładni prowadziłoby do sytuacji, w której żołnierz zawodowy nie mógłby realizować wszystkich obowiązków służbowych, które zostały mu czasowo powierzone, a za które jednocześnie jest dodatkowo wynagradzany. Omawiana sytuacja mogłaby ulec dodatkowej komplikacji w przypadku długotrwałego nieobsadzenia stanowiska służbowego lub długotrwałej niemożności wykonywania zadań przez wyznaczonego na nie żołnierza. W konsekwencji uniemożliwiłoby to jednostce wojskowej właściwe wykonywanie zadań. Wydaje się, że intencją prawodawcy w kwestii instytucji powierzenia czasowego pełnienia obowiązków służbowych było zagwarantowanie prawidłowego funkcjonowania jednostek wojskowych, co w konsekwencji przekłada się na całościowe działanie sił zbrojnych.

Czy podchorąży od drugiego roku studiów, po powołaniu do zawodowej służby wojskowej, jest uprawniony do darmowych szczepień ochronnych?

Szczepienia ochronne są jedną z podstawowych metod profilaktyki chorób zakaźnych. Obok środków ochrony osobistej i przestrzegania zasad higieny – stanowiących rodzaj biernej i nieswoistej profilaktyki – są wysoce skutecznym sposobem zapobiegania zakażeniom, gdyż mają charakter czynny i swoisty. Poprzez masowe szczepienia oprócz odporności indywidualnej u osób szczepionych uzyskuje się odporność grupową, populacyjną. Powoduje to zmniejszenie liczby osób, które mogą być potencjalnym źródłem zakażenia, co w rezultacie prowadzi do poprawy sytuacji epidemiologicznej. Dlatego też dla uzyskania skuteczności szczepień konieczna jest ich powszechność. Szczepienia ochronne powinny być stosowane w szczególności wtedy, gdy nie jest możliwe wyeliminowanie ze środowiska służby i pracy czynników chorobotwórczych i jednocześnie gdy charakter podejmowanych w służbie lub pracy czynności zawodowych powoduje istotne ryzyko zakażenia lub przeniesienia zakażenia. Przepisy regulujące kwestie szczepień ochronnych zawarte są w rozporządzeniu ministra obrony narodowej z 12 kwietnia 2023 roku w sprawie programu szczepień ochronnych dla żołnierzy zawodowych (DzU z 2023 roku poz. 686), którego załącznikiem jest program szczepień ochronnych dla żołnierzy zawodowych, narażonych na określone czynniki chorobotwórcze oraz z przyczyn epidemiologicznych. Rozporządzenie to jest aktem wykonawczym do ustawy z 11 marca 2022 roku o obronie ojczyzny, wynikającym z upoważnienia ustawowego zawartego w art. 290 ust. 2 tej ustawy. Reasumując, żołnierze pełniący zawodową służbę wojskową w trakcie kształcenia w uczelni wojskowej (podchorążowie), szkole podoficerskiej, centrum kształcenia, podlegają art. 290 ustawy o obronie ojczyzny. Zgodnie z jego zapisem, żołnierze zawodowi podlegają bezpłatnym szczepieniom ochronnym (zgodnie z programem szczepień określonym w rozporządzeniu MON-u wydanym na podstawie tego artykułu).
Ponadto na podstawie art. 97 kandydat na żołnierza zawodowego w trakcie dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej (pierwszy rok kształcenia na uczelni oraz czas nauki w szkole podoficerskiej i ośrodku szkolenia) również jest objęty art. 290.