3262 nazwisk znalazło się na liście zidentyfikowanych osób pochodzenia żydowskiego, których polscy dyplomaci w Szwajcarii próbowali ratować w czasie II wojny światowej wystawiając im fałszywe paszporty. Publikacja Instytutu Pileckiego zawiera spis tylko części osób objętych akcją, według badaczy mogło ich być nawet 8-10 tys.
– Nasza publikacja to pierwsza próba odtworzenia imiennej listy posiadaczy dokumentów, które symbolicznie nazwano „paszportami życia” – mówił dr Wojciech Kozłowski, dyrektor Instytutu Pileckiego, podczas konferencji w Warszawie. Na spotkaniu w IP zaprezentowano książkę „Lista Ładosia”, czyli imienny spis 3262 Żydów zagrożonych zagładą, którym w czasie wojny polskie poselstwo w Szwajcarii wystawiło fałszywe paszporty. Dokumenty te wielu z nich pomogły uniknąć wywózek do obozów zagłady i przetrwać Holokaust. – Publikacja ma przełomowe znaczenie dla ukazania zaangażowania państwa polskiego w organizację pomocy dla ludności żydowskiej zagrożonej Holokaustem – zauważył Piotr Gliński, minister kultury.
Lista dotyczy działalności tzw. grupy berneńskiej, czyli polskich dyplomatów z poselstwa RP w Bernie oraz przedstawicieli organizacji żydowskich. Liderem grupy był Aleksander Ładoś, pełniący w czasie wojny misję polskiego posła w Bernie.
Od 1941 roku do końca 1943 roku członkowie grupy nielegalnie kupowali, sporządzali i dostarczali osobom zagrożonym zagładą sfałszowane paszporty oraz poświadczenia obywatelstwa czterech państw Ameryki Południowej i Środkowej: Paragwaju, Hondurasu, Haiti i Peru. Latynoamerykańskie paszporty pomagały ich posiadaczom uniknąć wywózek do obozów zagłady. Ich właścicieli kierowano zwykle do obozów dla internowanych, gdzie pewna część doczekała końca wojny. Oprócz Ładosia w akcję paszportową zaangażowani byli pracownicy konsulatu: Stefan Ryniewicz, Konstanty Rokicki, Juliusz Kühl oraz członkowie żydowskich organizacji: Abraham Silberschein i Chaim Eiss.
– Pełna liczba osób, którym wystawiono dokumenty pozostaje nieznana, jednak zachowane numery seryjne oraz raporty Silberscheina pozwalają oszacować, że akcja paszportowa mogła objąć 8-10 tys. osób – mówił dr Jakub Kumoch, ambasador Polski w Szwajcarii i redaktor naukowy publikacji. Z tej grupy badaczom udało się zidentyfikować 3262 osoby. Większość z nich – 2306 osób – to obywatele Polski, 381 – Niemiec i 377 – Holandii.
Na liście można znaleźć m.in. nazwiska uczestników powstania w getcie warszawskim Cywii Lubetkin i Icchaka Cukiermana oraz Adama Daniela Rotfelda, późniejszego polskiego ministra spraw zagranicznych. – Grupa Ładosia pomagała też Żydom z 12 innych krajów europejskich m.in. Czechosłowacji, Austrii, Francji i Węgier – dodała Monika Maniewska z IP, współautorka „Listy Ładosia”.
Spośród tych 3262 osób ocalało 796 Żydów, 957 nie udało się przeżyć wojny, losy pozostałych są nieznane. Zdaniem badaczy, liczba uratowanych dzięki grupie berneńskiej osób jest jednak znacznie dłuższa. – Szacujemy, że grupa Ładosia przyczyniła się do ocalenia 2-3 tys. Żydów – podał dr Kumoch.
Publikacja opracowana i wydana przez Instytut Pileckiego jest efektem blisko dwuletnich badań. Autorzy opracowania: dr Kumoch, Monika Maniewska, Jędrzej Uszyński i Bartłomiej Zygmunt prace badawcze prowadzili przy wsparciu ekspertów z Instytutu Pamięci Narodowej, Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Przeszukali wiele archiwów, między innymi Bad Arolsen, Yad Vashem czy Archiwum Akt Nowych w Warszawie
Jak zapowiedział dyrektor Instytutu, badania będą kontynuowane. – Planujemy wydać kolejną, uaktualnioną listę i mamy nadzieje, że dzięki rozpowszechnieniu wiedzy o grupie Ładosia zgłoszą się do nas osoby, które pomogą dotrzeć do informacji o kolejnych osobach objętych akcją paszportową – apelował dr Kozłowski.
Publikacja „Lista Ładosia” od przyszłego tygodnia będzie dostępna przez stronę Instytutu Pileckiego. Tam też można znaleźć elektroniczną wersję tej listy.
autor zdjęć: Igor Smirnow/ KPRP, Anna Dąbrowska
komentarze