Bitwa pod Konarami, którą stoczono w dniach 16–24 maja 1915 roku, była jedną z najkrwawszych potyczek, w których wzięła udział I Brygada Legionów. W walkach z armią rosyjską legioniści ponieśli ogromne straty: 104 poległo, 404 zostało rannych, a 54 zaginęło. Wśród zabitych było trzech żołnierzy, których w tragiczny sposób połączył… tomik poezji Słowackiego.
W bitwie pod Konarami starły się armie austro-węgierska i rosyjska. W szeregach tej pierwszej walczyła I Brygada Legionów Polskich pod dowództwem brygadiera Józefa Piłsudskiego, licząca 4650 żołnierzy. Bitwa rozpoczęła się natarciem 5 Pułku Piechoty I Brygady kpt. Leona Berbeckiego na Swojków. Miejscowość została zdobyta, a do niewoli wzięto kilkudziesięciu jeńców. W tym czasie pułki austriackie zostały zmuszone do odwrotu. Na opuszczone przez nie odcinki frontu weszły poszczególne bataliony I Brygady, m.in. V Batalion dowodzony przez kpt. Kazimierza Jana „Herwina” Piątka. „Herwin” był absolwentem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego i konserwatorem zabytków w Muzeum Narodowym w Krakowie. Armia austro-węgierska uważała go za dezertera, ponieważ jako oficer rezerwy nie odebrał karty mobilizacyjnej. Podczas epopei strzelecko-legionowej na terenie Kongresówki objął dowództwo I Kompanii Kadrowej. Po utworzeniu I Brygady został dowódcą V Batalionu. Przez cały okres służby nie rozstawał się z tomem wierszy Juliusza Słowackiego, noszonym w plecaku. Nie był to odosobniony przypadek. Legiony to w ogóle było „dziwne” wojsko, w porównaniu oczywiście z regularną austriacką armią. Odsetek strzelców z cenzusem (wykształcenie średnie i wyżej) sięgał kilkudziesięciu procent. Nic dziwnego, że oprócz obowiązkowego wyposażenia i amunicji wielu z nich nosiło w plecakach literaturę piękną, z którą, jak widać, nie mogli się rozstać. Ile ich to dźwiganie kosztowało wysiłku, mogą wiedzieć tylko ci, którzy brali udział w marszach kondycyjnych.
19 maja rozpoczęły się ciężkie, trzydniowe walki o zdobycie lasku kozinkowskiego, który kilkakrotnie przechodził z rąk do rąk. Walki te prowadzono na dystansie dochodzącym czasami do kilkunastu metrów. V Batalion wdarł się do lasu, jednak jego dowódca, „Herwin”, został ciężko ranny w głowę. Został odwieziony do szpitala, gdzie zmarł następnego dnia.
Tomik poezji Słowackiego wędruje dalej
Po śmierci „Herwina” tomik wierszy trafił do dowódcy 2 kompanii V Batalionu por. Mikołaja „Sarmata” Szyszkowskiego. On, co prawda, za poezją nie przepadał, ale… to była książeczka jego dowódcy batalionu i przyjaciela. „Sarmat” był absolwentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i uczniem Józefa Mehoffera. Pracował jako nauczyciel rysunku w krakowskim Gimnazjum św. Anny. 21 sierpnia 1914 roku dołączył ze swoim oddziałem strzelców do Piłsudskiego. Nie służył w I Brygadzie sam – jego żona Maria była sanitariuszką w Zakładzie Sanitarnym Brygady. Zginął 21 maja 1915 roku, prowadząc kompanię do kolejnego ataku na las Kozinek. Jakaś grupa rosyjskich żołnierzy zaczęła krzyczeć, że się poddaje. Wyszedł im naprzeciw i wtedy rozległ się huk salwy. Nim skończył się atak, Maria już wiedziała o śmierci męża. Zza koszuli zabitego wyjęła tomik poezji. Książkę przekazano z powrotem do batalionu. Krwawe walki o las Kozinek zakończyły dopiero brawurowe ataki połączone z walką wręcz 1 Pułku Piechoty ppłk. Edwarda Rydza-Śmigłego.
Po śmierci „Sarmaty” tomik przejął por. Franciszek „Grudziński” Pększyc, dowódca 4 kompanii VI Batalionu. Wnuk powstańca listopadowego i styczniowego, członek abstynenckiego stowarzyszenia Eleusis, kompanijny w Polskich Drużynach Strzeleckich, dezerter z c.k. armii walczącej w Serbii, rasowy szkoleniowiec, który szkolił i trenował wojsko nawet podczas postojów i odpoczynków. „Grudziński” Pększyc został ranny szrapnelem 23 maja pod Żernikami i odwieziony do szpitala. Po pięciu dniach uciekł z niezagojoną raną do swojego batalionu i kompanii. Jednak 3 czerwca,
prowadząc patrol pod Modliborzycami, został ciężko ranny i nie chcąc dostać się do niewoli, zastrzelił się z własnego pistoletu. Pochowano go pod Boćkowicami. Do jego grobu koledzy włożyli naznaczony krwią tom poezji Słowackiego.
17 maja 1922 roku wolna Polska uhonorowała pośmiertnie „Herwina”, „Grudzińskiego” i „Sarmata” Krzyżem Virtuti Militari V klasy. Bitwę pod Konarami przeżyła żona Sarmata - Maria Szyszkowska. Ćwierć wieku później, 18 września 1939 roku, poległa jako sanitariuszka, niosąc pomoc walczącym w obronie Warszawy.
autor zdjęć: wikipedia.pl, legionypilsudskiego.pl
komentarze