Jeszcze do niedawna uroczysta przysięga żołnierzy złożona w obecności rodziców i krewnych nie była niczym niezwykłym. Co roku kilkaset tysięcy ludzi brało w niej udział. Dziś uczestnikami takich uroczystości jest znikoma wręcz część społeczeństwa. Warto więc przypomnieć, że pierwszym dowódcą, który zaprosił rodziny na przysięgę rekrutów, był ppłk Stanisław Sosabowski. W latach 1937–1938 roku dowodził 9 Pułkiem Piechoty Legionów. A jego pomysł miał dalece głębszy wymiar niż czysto kurtuazyjny.
Uroczysta przysięga tak wrosła w ceremoniał wojskowy i obyczajowość, że uznawano, że tak było „od zawsze”, czyli cytując jednego z bohaterów „Misia” Barei – „od przedwojni”. Mało kto zdaje sobie sprawę, że przez pierwsze kilkanaście lat II RP przysięga wojskowa była wewnętrzną uroczystością w wojsku, podobnie jak np. wręczenie broni. Do czasu, gdy gdzieś i kiedyś ktoś po raz pierwszy złożył przysięgę w obecności swoich najbliższych.
Zaczęło się w Zamościu
Odpowiedź na pytanie: gdzie i kiedy jest prosta – w garnizonie Zamość w 1937 roku. Pytanie kto wymaga dłuższych wyjaśnień. Otóż byli to żołnierze z powiatu olkuskiego (rdzenni Polacy) oraz z powiatu kostopolskiego znad granicy polsko-sowieckiej (Ukraińcy). Dlaczego właśnie oni? Ponieważ młodzi mężczyźni z tych dwóch powiatów byli wcielani do służby w 9 Pułku Piechoty Legionów w Zamościu. A dlaczego olkuszaków rekrutowano do 9 Pułku? Jednostka ta, jako dawny Polnische Wehrmacht, składała się z legionistów z całej Kongresówki i stacjonowała w Warszawie. Jednak po zamachu stanu, zorganizowanym przez płk. Mariana Januszajtisa w nocy z 4 na 5 stycznia 1919 roku, przełożeni uznali, iż tak dobry pułk po prostu marnuje się w Warszawie, biorąc udział w niepoważnych imprezach politycznych. Z tego prozaicznego powodu żołnierze I i II batalionu 9 Pułku Piechoty Legionów „wywagonowali” się 6 stycznia rano na stacji w Lubyczy Królewskiej w Małopolsce Wschodniej. Po czym jeszcze tego samego dnia przyjęli chrzest bojowy w walkach z Ukraińcami o Machnów.
Olkuszacy w 9 Pułku
W skład 9 Pułku Piechoty Legionów wszedł ochotniczy V Batalion Strzelców Olkuskich im. płk. Francesco Nullo, sformowany z olkuskich gimnazjalistów i peowiaków (członków Polskiej Organizacji Wojskowej). Walczył pod Chyrowem, Brzeżanami, nad rzekami Seret, Dźwiną, Berezyną, pod Korcem, Równym, nad rzeką Styr, pod Łuckiem, Włodzimierzem Wołyńskim, Hrubieszowem, Chełmem, Brześciem, Ozieranami, Brzostowicą, nad Niemnem i pod Lidą. Żołnierze olkuskiego batalionu ułatwili zdobycie Wilna. Batalion brał udział w walkach aż do końca wojny, czyli do października 1920 roku. Na swoim szlaku pozostawił ponad dwieście żołnierskich mogił.
Gdy po zakończeniu wojny budowano siatkę wcieleń do pułków, brano pod uwagę miejsca i regiony formowania się tych oddziałów po odzyskaniu niepodległości. Zastosowanie tego rozwiązania ułatwiało pracę wychowawczą z rekrutami i motywowało żołnierzy. Pułk nie był dla nich obcym środowiskiem, skoro wcześniej walczyli w nim starsi bracia czy koledzy z podwórka i po prostu nie wypadało być żołnierzem gorszym od nich. W przypadku 9 Pułku ten warunek spełniał właśnie powiat olkuski.
Podpułkownik Sosabowski, oficer i wychowawca
Pytanie ostatnie: dlaczego właśnie w tym Pułku przeprowadzono pierwszą uroczystą przysięgę wojskową? Na taki bowiem pomysł wpadł jego dowódca, ppłk Stanisław Sosabowski, ten sam, który później wsławił się dowodzeniem 1 Samodzielną Brygadą Spadochronową pod Arnhem. Pułkownik był wzorem oficera-wychowawcy. Co prawda, oficerską służbę zaczynał w korpusie oficerów intendentów, lecz w 1923 roku został przeniesiony do korpusu oficerów piechoty. W 1931 roku opracował podręcznik pt. „Wychowanie żołnierza-obywatela”, zalecony przez ministra spraw wojskowych do użytku służbowego. Podpułkownikowi Sosabowskiemu zależało na tym, aby w czasie służby każdy młody chłopak mógł zapoznać się nie tylko ze swoimi żołnierskimi obowiązkami, lecz także z prawami i obowiązkami obywatelskimi. Jak później wyjaśniał, „chodziło o to, by go przywiązać do państwa, aby na podstawie znajomości historii naszej przeszłości był dumny z przynależności do państwa polskiego i z tego, że jest jego obrońcą” (ze wspomnień Stanisława Sosabowskiego pt. „Droga wiodła ugorem”).
Ukraińcy w pułku
Część poborowych przybywała do Pułku z powiatu kostopolskiego. Byli to Ukraińcy pozostający często pod wpływem nacjonalistycznej agitacji OUN (Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów). Dowódca pułku chciał, by świadomie służyli w Wojsku Polskim, zżyli się z oddziałem, a ich rodzice przywiązali się do państwa polskiego i uodpornili na agitację nacjonalistów. Pragnął, aby żołnierz – Ukrainiec uważał Pułk za swój oddział i był z nim związany nie tylko służbą, lecz i sercem. Wychodził z założenia, że ten żołnierz „w pułku miał się czuć dobrze. I o tym, że jest mu dobrze, mieli wiedzieć jego rodzice” – pisał we wspomnieniach.
Uroczysta przysięga
Nic dziwnego, że przysięga w 9 Pułku miała szczególny wymiar. Rekruci otrzymali polecenie powiadomienia rodziców, że dowódca zaprasza ich na przysięgę i poczęstunek. Podpułkownik Sosabowski uzyskał z Ministerstwa Komunikacji pulę bezpłatnych biletów kolejowych dla rodziców żołnierzy, którzy z wyróżnieniem przeszli okres szkolenia. Sam, jako dowódca pułku, miał prawo wystawić zniżkę kolejową (50%) na bilety dla rodziców pozostałych żołnierzy. W dniu przysięgi plac koszarowy zapełnił się ludźmi niczym na jarmarku.
Rodzice, ci z powiatu olkuskiego i ci z kostopolskiego, w skupieniu patrzyli, jak ich synowie składali przysięgę na wierność Rzeczypospolitej. Potem nastąpiła defilada. Na przedzie maszerowali nowo zaprzysiężeni żołnierze, za nimi reszta Pułku, a za Pułkiem defilowali rezerwiści, czyli starsi bracia lub krewni, którzy przybyli na uroczystość.
Wspólny żołnierski obiad był również dobrze zaplanowany. Stoły były ustawione kompaniami. Przy stołach siedzieli żołnierze wraz z rodzinami, na przemian Polacy i Ukraińcy. Wymieniali się uwagami. Polak mówił do Ukraińca po polsku, ten mu odpowiadał po ukraińsku. Po obiedzie i zwiedzeniu koszar goście rozjechali się do domów, lecz jeszcze długo do Pułku przychodziły listy, w których rodzice opisywali wrażenia z przysięgi. Dowódcę najbardziej interesowały listy pisane po ukraińsku.
Po kilku miesiącach, na jednym z posiedzeń Izby Wyższej, senator Ziemi Zamojskiej Kazimierz Fudakowski zgłosił wniosek: wprowadźmy uroczystą przysięgę wojskową, aby przywiązać do Pułku rodziny żołnierzy, którzy w nim służą.
komentarze