Był największą jednostką Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Jego żołnierze walczyli pod Monte Cassino, zdobyli Ankonę i Bolonię, przełamali umocnienia linii Gotów. 21 lipca mijają 72 lata od powołania w Iraku 2 Korpusu Polskiego pod dowództwem generała Władysława Andersa.
– Formacją bojową dla reprezentowania polskiego wysiłku zbrojnego będzie 2 Korpus wyłoniony z Armii Polskiej na Wschodzie, pod osobistym dowództwem generała Andersa – brzmiał rozkaz Naczelnego Wodza, gen. Władysława Sikorskiego z 29 czerwca 1943 roku. Korpus powstał niespełna miesiąc później.
– Wcześniejsze starania gen. Sikorskiego, aby we Włoszech stworzyć jedną polską armię, nie dały rezultatu. Zwyciężyła brytyjska koncepcja powołania polskiego korpusu przeznaczonego do walk w kampanii włoskiej – mówi Zygmunt Pawłowski, badacz historii II wojny.
Z Syberii i Afryki
Trzonem nowej formacji była Armia Polska na Wschodzie, która powstała w Związku Radzieckim. Żołnierze gen. Andersa, uwolnieni z łagrów i obozów sowieckich, ewakuowali się z ZSRR do Iranu w 1942 roku. Z powstałych w ZSRR 5 i 6 Dywizji Piechoty sformowano w marcu 1943 roku 5 Kresową Dywizję Piechoty pod dowództwem gen. Nikodema Sulika. Dołączyli do niej żołnierze Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, powołanej w 1940 roku na francuskim Bliskim Wschodzie. Zasłynęła ona w walkach pod Tobrukiem. SBSK była podstawą do powstania w Iraku 3 Dywizji Strzelców Karpackich na czele z gen. Bronisławem Duchem.
Te dwie główne jednostki 2 Korpusu uzupełniały: 2 Grupa Artylerii, 2 Warszawska Brygada Pancerna oraz inne mniejsze oddziały. W sumie siły korpusu jesienią 1943 roku liczyły prawie 53 tys. żołnierzy, w tym ponad trzy tysiące oficerów. Na ich czele stanął generał Anders, a na jego zastępcę wyznaczono gen. Zygmunta Szyszko-Bohusza.
Wkrótce żołnierzy nowej formacji przeniesiono do Palestyny, gdzie szkolili się w terenach górskich. Następnie, po przetransportowaniu do Egiptu, Polacy otrzymali nowe uzbrojenie i wyposażenie. Lądując w grudniu 1943 roku na południu Włoch, 2 Korpus dysponował m.in. 160 czołgami, 352 armatami, 398 działami przeciwlotniczymi i przeciwpancernymi oraz 112 moździerzami.
Od Monte Cassino do Bolonii
Podczas kampanii włoskiej polski korpus podporządkowano 8 Armii Brytyjskiej. Jednym z pierwszych zadań żołnierzy gen. Andersa był udział w czwartej bitwie o Monte Cassino. 18 maja 1944 roku, po brawurowym szturmie, nasze oddziały zdobyły wzgórze i ufortyfikowany klasztor, przełamując niemieckie umocnienia tzw. linii Gustawa i otwierając aliantom drogę na Rzym.
Następnie Polaków skierowano na front adriatycki, gdzie oddziały stoczyły kilka bitew zakończonych walką o port i miasto Ankonę. – 2 Korpusowi udało się opanować dominujące nad miastem wzgórza Monte della Crescia oraz Monte Tarto i 18 lipca 1944 roku 3 Dywizja Strzelców Karpackich wkroczyła do zdobytego miasta – opowiada Pawłowski.
Kolejnym polskim sukcesem było przełamanie linii Gotów, czyli systemu umocnień niemieckich osłaniających dolinę Padu. Natomiast wiosną 1945 roku w walkach o Bolonię 2 Korpus przez 13 dni toczył bój z trzema doborowymi dywizjami niemieckimi: 26. pancerną oraz 4. i 1. spadochronowymi.
Mimo zaciekłego oporu Wehrmachtu nasi żołnierze 21 kwietnia wkroczyli do Bolonii. – W tej wielkiej bitwie wykazaliście wspaniałego ducha walki, wytrwałość i sprawność bojową – pochwalił Polaków gen. Mac Creery, dowódca 8 Armii Brytyjskiej.
Zdobycie Bolonii zakończyło wojenne działania Korpusu. Ponad cztery tysiące żołnierzy tej formacji, którzy polegli podczas walk na Półwyspie Apenińskim, spoczywa we Włoszech na czterech polskich cmentarzach: na Monte Cassino, w Bolonii, w Loreto koło Ankony oraz na południu kraju w Casamassima.
Szykany w kraju
Po wojnie 2 Korpus pozostał we Włoszech w składzie wojsk okupacyjnych. Jego żołnierze pełnili warty przy magazynach, obiektach wojskowych i obozach jenieckich. Jednocześnie jednostka rozrastała się, zasilana Polakami zwalnianymi z obozów i przymusowych robót. Latem 1945 roku Korpus liczył już ponad 100 tys. żołnierzy. Większość obawiała się powrotu do kraju. Nie byli bowiem pewni swojego losu, a wątpliwości potwierdzał fakt pozbawienia gen. Andersa polskiego obywatelstwa przez władze komunistyczne.
Mimo to część żołnierzy, głównie szeregowców, postanowiła wyjechać do Polski. – Nie wiadomo, ilu zdecydowało się na powrót, na pewno ponad 20 tysięcy – podaje historyk. Tak jak podejrzewano, w Polsce członkowie 2 Korpusu byli prześladowani. Komunistyczne władze uważały żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie za ideologicznych wrogów PRL-u.
Większość żołnierzy pozostała więc na emigracji i latem 1946 roku przetransportowano ich do Wielkiej Brytanii. Wstąpili tam do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. – Zadaniem tej formacji było przystosowanie osób odchodzących z armii do cywilnego życia – wyjaśnia Pawłowski.
W 1947 roku 2 Korpus Polski został ostatecznie rozwiązany.
autor zdjęć: Narodowe Archiwum Cyfrowe
komentarze