Obyczajowość wojskową można z grubsza podzielić na dwa rodzaje. Na tą wprowadzaną „od góry”, rozkazami, decyzjami i regulaminami oraz na tą wprowadzaną „od dołu”, przez, jak to kiedyś mówiono, masy żołnierskie. Jest to reguła znana we wszystkich armiach świata – pisze ppłk Andrzej Łydka, znawca i miłośnik historii wojskowości, publicysta portalu polska-zbrojna.pl.
Konstantin Simonow w swojej słynnej trylogii o Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej „Żywi i martwi” opisał zdziwienie jednego z głównych bohaterów, kombryga Sierpilina po usłyszeniu od jednego z młodych żołnierzy odpowiedzi „Nikak niet” tzn. „Bynajmniej nie”. „Nie wprowadzaliśmy tego >>Nikak niet<<, a jednak jest”. „Nikak niet” to była regulaminowa odpowiedź żołnierza armii carskiej. I pojawiła się w sowieckim wojsku po dwudziestu latach przerwy.
Podobnie jest z określeniem „trep” wspomnianym przez mjr. Tomasza „Burzę” Burzyńskiego. Pojawiło się po drugiej wojnie światowej w Ludowym Wojsku Polskim, choć oczywiście nikt tego słowa oficjalnie nie wprowadzał. Jednak nie było to nowe określenie. Miało już swoją wojskową historię i, jak się okazuje, legionowy rodowód. Powstało w sposób opisany przez mjr. „Burzę”, chociaż najprawdopodobniej co najmniej ćwierć wieku wcześniej, w 1914 roku. Piszę „co najmniej”, ponieważ znalazłem je we wspomnieniach żołnierzy I Brygady Legionów.
Nastąpiło wtedy zetknięcie się na froncie Wielkiej Wojny ludzi o dwóch zupełnie różnych mentalnościach. Z jednej strony uformowani przez regularne kuk (Kaiserlichen und Königlichen) Militärschule oficerowie cesarsko i królewskiej (c.k.) armii, w tym również Polacy, a z drugiej strony „strzelecka gromada” żołnierzy-ochotników z cenzusem naukowym, czyli absolwentów uniwersytetów i politechnik oraz szkół średnich z ukończonymi kursami wojskowymi prowadzonymi w Związku Strzeleckim czy w „Strzelcu”, związana więzami świadomej a nie formalnej dyscypliny. Była to młodzież o otwartych umysłach, rozpolitykowana, ale jednocześnie znająca sens i cel swojej służby i walki, bynajmniej nie za Franciszka Józefa. Jej zetknięcie z twardą dyscypliną obowiązującą w c.k. armii zaowocowało powstaniem w szeregach legionistów określenia „c.k. trepy”, pasującego jak ulał do mentalności jej oficerów, zarówno zawodowych jak i rezerwy. W tym czasie I Brygada wykształciła w swoich szeregach zupełnie inny typ oficera, ideowego, pozostawiającego sobie z poborów 100 koron, a resztę przekazującego do specjalnego funduszu zarządzanego przez Komendanta I Brygady. Oficera, który prowadził podwładnych do ataku komendą „Za mną!” a nie „Naprzód!”. Za klasyczny przykład można uznać postać por. Leopolda Lisa-Kuli.
Określenie „trep” jest czysto polskim wynalazkiem. Nie ma go w najlepszej powieści o armii austro-węgierskiej, jakim są i pozostaną, „Przygody dobrego wojaka Szwejka” Haška. Tam Szwejk wymyślił „wicepierdołę” jako określenie na jednego posuniętego w latach austriackiego obersta.
Uogólniając, można stwierdzić, że „c.k. trepami” nazywano pewien typ oficerów, spopularyzowany przez Haška (np. ppor. Dub) oraz przez Kazimierza Sejdę w „C.K. Dezerterach” (por. von Nogay) i powszechnie wtedy występujący w c.k. armii. Tacy oficerowie austriaccy służyli, z rozkazu c.k. Sztabu Generalnego, również w Legionach. Najbardziej znienawidzonym przez „legunów” I Brygady był szef sztabu Komendy Legionów, oficer austriackiego wywiadu, mjr Włodzimierz Zagórski, noszący przez cały czas austriacki mundur i czapkę z „bączkiem”, podczas gdy nawet Komendanci Legionów, generałowie c.k. armii, przywdziewali mundur legionowy i maciejówkę. Ofiarność i zaangażowanie mjr. Zagórskiego w pilnowaniu interesów monarchii austro-wegierskiej w Legionach Polskich zaowocowało również przemianowaniem, przez złośliwych, choć obiektywnych legionistów, Komendy Legionów w „c.k. mendę”.
W oficjalnej polskiej historiografii określenie „trepy” pojawiło się w 1928 roku, gdy b. legionista, płk dypl. Tadeusz Műnnich opublikował swoje wspomnienia pt. „Wśród c.k. trepów” w zbiorze „Za kratami więzień i drutami obozów”.
Okazało się dosyć żywotne, przetrwało II wojnę światową i nie zdziwiłbym się, gdyby funkcjonowało w wojsku do tej pory. Mimo wysiłków szkolnictwa wojskowego, w każdej armii, przy mniejszym lub większym braku „żołnierskiego szczęścia”, istnieje pewne prawdopodobieństwo zetknięcia się z jakimś klonem „ppor. Duba” czy „por. von Nogay’a”. Oni są wieczni.
komentarze