O tym, jakie czynniki zdecydowały o politycznych walkach o półwysep wielkości naszego województwa lubelskiego i czy geografia tego obszaru odgrywa w tym rolę – zastanawia się Katarzyna Kobrzyńska z Wojskowego Centrum Geograficznego.
Utrata Krymu to przede wszystkim drastyczne zmniejszenie znaczenia Ukrainy na Morzu Czarnym. Jej wybrzeże zostało podzielone na dwie części – wschodnie na Morzu Azowskim i zachodnie na Morzu Czarnym. Przejęcie Krymu przez Rosję automatycznie wiązało się też ze zmianą granic przebiegu wód terytorialnych (do 12 mil morskich) i należących do wyłącznej strefy ekonomicznej (do 200 mil morskich). Na Morzu Azowskim oznaczało de facto blokadę ukraińskich portów w Mariupolu i Berdjańsku, gdyż zaledwie 8‐km Cieśninę Kerczeńską kontroluje teraz Rosja. Biorąc pod uwagę jeszcze utratę krymskich portów, Ukrainę pozbawiono dostępu do ważnych szlaków komunikacyjnych, jak i w poważnym stopniu zmniejszono znaczenie marynarki wojennej. Jej główną bazą był Sewastopol.
O tym, czy dany obszar jest strategiczny, decydować może jeden z dwóch czynników. Pierwszym są bogactwa naturalne, np. surowce energetyczne czy metale rzadkie niezbędne przy dzisiejszych technologiach. Drugim elementem jest położenie geograficzne – usytuowanie przy ważnych szlakach komunikacyjnych lub niefortunne, pomiędzy dwoma wrogo nastawionymi do siebie sąsiadami. Wtedy dany region staje się sceną starć pomiędzy nimi. Jakie czynniki zadecydowały o politycznych walkach o półwysep wielkości naszego województwa lubelskiego? Czy geografia tego obszaru odgrywa w tym rolę?
Półwysep Krymski znajduje się w północnej części Morza Czarnego. O atrakcyjności tego miejsca decyduje zróżnicowana rzeźba terenu łącząca na północy obszary nizinne z górzystymi na południu oraz roślinność stepowa i łagodny śródziemnomorski klimat. Z surowców mineralnych na Krymie pozyskiwane są jedynie skały osadowe, tj. wapienie czy sole, które nie przedstawiają wartości strategicznej. Skoro zatem nie bogactwa naturalne, to może położenie geograficzne sprawia, że Krym stał się kością niezgody między Ukrainą a Rosją? Czyżby niewątpliwe walory przyrodnicze Krymu zakłócać mogą tylko trzęsienia ziemi – i to zarówno te naturalne (półwysep położony jest na obszarze czynnym sejsmicznie), jak i geopolityczne.
Już w czasach antycznej Grecji Krym umożliwiał wymianę handlową między rolniczymi dorzeczami Dniepru i Donu a regionem śródziemnomorskim. Dogodne dla żeglugi zachodnie wybrzeże półwyspu z licznymi zatokami zadecydowało wtedy o powstaniu tam pierwszych portów. W XVIII i XIX wieku znaczenie Krymu zmieniło się w kontekście rywalizacji między Rosją a Imperium Osmańskim. Posiadanie go w swoich granicach dla Imperium Osmańskiego oznaczało panowanie nad całym basenem Morza Czarnego, z kolei dla Rosji – umożliwiało obecność w regionie Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu. Krym można uznać zatem za wskaźnik rozkładu sił w basenie czarnomorskim.
Oczywiście nie byłoby to aż tak ważne, gdyby Morze Czarne miało charakter morza zamkniętego. Jednak dzięki cieśninom Dardanele i Bosfor poprzez Morze Marmara ma połączenie z otwartym Morzem Śródziemnym. Państwom czarnomorskim w znakomity sposób zatem ułatwia kontakty zarówno handlowe, jak i polityczne z Europą i Bliskim Wschodem. Dla rosnącej pozycji i ambicji Rosji w XVII wieku obecność nam Morzem Czarnym miała zatem niebagatelne znaczenie. Konieczne do tego było posiadanie floty morskiej w tym obszarze. Najlepsze warunki ku temu spełniał… Krym.
Utrzymanie w nim Floty Czarnomorskiej było bardzo ważne dla Moskwy zarówno za czasów, jak i po rozpadzie ZSRR. Po 1991 roku i ustanowieniu w ramach Ukrainy autonomii Półwyspu Krymskiego, Sewastopol jako port morski i wojenny pozostał miastem wydzielonym (bezpośrednio pod władzą Kijowa), jak i dzielonym (między rosyjską Flotą Czarnomorską a ukraińską Marynarką Wojenną). W 1997 roku uzgodniono rosyjską dzierżawę Sewastopola na 20 lat, a w 2010 roku przedłużono ją do 2042 roku. Czy taki układ nie zadowalał Rosji, że zdecydowała się sięgnąć po cały Krym? Co zmienia obecna sytuacja Krymu w basenie Morza Czarnego?
Przede wszystkim drastycznie zmniejszyło się znaczenie Ukrainy na Morzu Czarnym. Jej wybrzeże zostało podzielone na dwie części – wschodnie na Morzu Azowskim i zachodnie na Morzu Czarnym. Przejęcie Krymu przez Rosję automatycznie wiązało się też ze zmianą granic przebiegu wód terytorialnych (do 12 mil morskich) i należących do wyłącznej strefy ekonomicznej (do 200 mil morskich). Na Morzu Azowskim oznaczało de facto blokadę ukraińskich portów w Mariupolu i Berdjańsku, gdyż zaledwie 8‐km Cieśninę Kerczeńską kontroluje teraz Rosja. Biorąc pod uwagę jeszcze utratę krymskich portów, Ukrainę pozbawiono dostępu do ważnych szlaków komunikacyjnych, jak i w poważnym stopniu zmniejszono znaczenie marynarki wojennej. Jej główną bazą był Sewastopol.
Obniżenie rangi Ukrainy spowodowało wzrost znaczenia Rosji w regionie. Przede wszystkim pod względem wojskowym. Za czasów dzierżawy portu w Sewastopolu Rosja musiała uzgadniać liczbę stacjonujących tam żołnierzy (do 2 tysięcy). Przejmując Krym może sobie swobodnie dozbroić ten region i rozbudować Flotę Czarnomorską. Ta sytuacja stawia w stan podwyższonej gotowości przede wszystkim Turcję, ale też pozostałe kraje czarnomorskie przynależące do NATO. Śmiało tym samym można obecną sytuację przyrównać do tej z końca XVIII wieku, pomiędzy tymi samymi stronami.
Należy też zwrócić uwagę, że Rosja zajmując Krym zyskała prestiżowy i ważny port morski –
Sewastopol. Kosztowny i problematyczny jego najem od Ukrainy zadecydował o rozbudowie w 2008 roku na wschodnim wybrzeżu Morza Czarnego alternatywnego portu wojennego – w Noworosyjsku. Jednak jego peryferyjne położenie i wielkość raczej nie zaspokajały potrzeb i ambicji Rosji. Pozyskanie Krymu i Sewastopola stanowi tym samym dla Rosji odbudowę prestiżu w basenie Morza Czarnego i wzrost znaczenia Floty Czarnomorskiej, a także możliwości zwiększonej obecności na Morzu Śródziemnym i Bliskim Wschodzie.
komentarze