W warunkach konspiracyjnych Polacy produkowali najwięcej broni w okupowanej Europie. Pod nosem nazistów udało się nawet opracować własny wzór pistoletu maszynowego oraz nowe metody wytwarzania broni. Taką działalnością zajmowało się w Okręgu Krakowskim AK Szefostwo Produkcji Konspiracyjnej o kryptonimie „Ubezpieczalnia”.
Żołnierze Armii Krajowej borykali się z ciągłymi brakami w zaopatrzeniu. Pomocne w zdobywaniu uzbrojenia były alianckie zrzuty lotnicze, ale były one nieregularne i nie mogły stać się jedynym źródłem pozyskiwania broni. Częściowym rozwiązaniem miało być uruchomienie konspiracyjnej produkcji. W marcu 1942 roku przy Komendzie Głównej AK utworzono specjalną komórkę, która miała się tym zająć. Bliźniacza struktura o kryptonimie „Ubezpieczalnia” powstała w okręgu krakowskim. Na jej szefa mianowano kpt. Bolesława Nieczuję-Ostrowskiego ps. „Grzmot”, „Tysiąc”.
„Ubezpieczalnię” podzielono na trzy główne piony: chemiczny, mechaniczny oraz montażowy. Pierwszy z nich, pod wodzą inż. Juliusza Schustera ps. „Wir”, odpowiadał za produkcję materiałów wybuchowych, głównie szedytu, prochu czarnego, butelek oraz tarełek zapalających. Istniało sześć wytwórni, przy czym wszystkie działały wyłącznie na terenie Krakowa. Jedna z nich mieściła się w mieszkaniu Schustera przy ulicy Siemiradzkiego 33 – dokładnie naprzeciwko komendy niemieckiej policji. Z kolei w mieszkaniu Ostrowskich produkcją szedytu zajmowała się Bronisława, żona kpt. Nieczui-Ostrowskiego. Dział chemiczny dość szybko dostarczył pierwszą partię 100 kg szedytu, który według instrukcji komendy AK został użyty do celów saperskich. Dział mechaniczny był podporządkowany bezpośrednio kpt. Nieczui-Ostrowskiemu. Jego zadaniem było wytwarzanie części do granatów ręcznych. Natomiast dział montażowy, którym „dowodził” zastępca „Grzmota”, czyli inż. Leon Daroszewski ps. „Andrzej”, zajmował się obróbką i montażem dostarczonych części granatów. Starannie dobrani fachowcy produkowali korpusy granatów oraz składali polskie steny.
W okupowanym Krakowie było wiele przedsiębiorstw wykonujących zlecenia dla Niemców. Konspiracja budowała swoje siatki w mniejszych lub średnich firmach, czyli tam gdzie liczba pracowników była niewielka, a okupant nie sprawował nadmiernego nadzoru. Jedną z takich firm była spółka Dom Handlowy, którą założyli przed wojną Jerzy Sypniewski oraz Leon Jakubowski. Przedsiębiorstwo otrzymywało zamówienia na wszelkiego rodzaju sprzęt rolniczy, który wysyłano do Rzeszy. Na polecenie okupanta Dom Handlowy rozbudował zakłady przy ulicy Mogilskiej 97, który wyposażono w nowoczesny park maszynowy. Niemcy nie wiedzieli jednak, że zarówno właściciele firmy, jak i część pracowników działała w konspiracji i rozpoczęła produkcję oraz składanie pistoletów maszynowych sten. W warsztatach znalazły się między innymi nowoczesne siatki kalibracyjne, miski aptekarskie, automatyczna piła do cięcia rur, prasa hydrauliczna, wiertarki słupkowe, elektryczna spawarka punktowa, a także kuźnia oraz spawalnia. Co więcej, prawdopodobnie za pieniądze AK wybudowano w piwnicach zakładu ukrytą strzelnicę, w której przystrzeliwano nową broń.
Pracownicy Domu Handlowego dzięki dokumentom wystawionym przez okupanta mieli swobodę podróżowania do Rzeszy oraz po całym Generalnym Gubernatorstwie. Dzięki temu „Ubezpieczalnia” zorganizowała własny transport oraz sieć magazynów. Pierwsza partia stenów z Mogilskiej została wyprodukowana już na początku 1943 roku. Krakowskie steny różniły się nieznacznie od swoich angielskich odpowiedników. Konspiracyjne spawanie ze zrozumiałych względów nie było tak gładkie i cienkie jak fabryczne. Rusznikarze mieli również duże kłopoty z wytwarzaniem magazynków. W krakowskich stenach problem stanowiły też sprężyny, nie do końca kompatybilne z magazynkami zrzutowymi. Steny z Mogilskiej trafiały do oddziałów AK w Miechowie, Rzeszowie, Lwowie i Warszawie, a żołnierze podziemia skutecznie wykorzystywali broń do walki z okupantem.
Niezwykle trudno określić, jaką liczbę stenów wyprodukowano w montowni przy Mogilskiej. Jednak nie rozmach produkcji jest tu najważniejszy, lecz fakt, że w stolicy Generalnego Gubernatorstwa, w mieście pełnym Niemców, folksdojczów i szpicli, kilka kilometrów od Wawelu, gdzie urzędował Hans Frank, Polacy zorganizowali świetnie funkcjonującą zbrojownię.
autor zdjęć: Narodowe Archiwum Cyfrowe
komentarze