82 lata temu w polskiej marynarce wojennej utworzono Dywizjon Okrętów Podwodnych. Od tego czasu okręty podwodne nieprzerwanie służą pod biało-czerwoną banderą. Największą sławę zyskały podczas działań w II wojnie światowej. W ostatnich latach brały udział w najbardziej elitarnych ćwiczeniach i operacjach NATO na Bałtyku, Morzu Północnym, Morzu Śródziemnym i Oceanie Atlantyckim.

30 kwietnia marynarze Dywizjonu Okrętów Podwodnych upamiętnili rocznicę powstania swojej jednostki. Uroczystości rozpoczęły się o godzinie 8.00 podniesieniem gali banderowej na okrętach w Porcie Wojennym w Gdyni-Oksywiu. Obecny na uroczystościach dowódca 3 Flotylli Okrętów kmdr Mirosław Mordel podkreślił, że Dywizjon Okrętów Podwodnych jest najlepszym przykładem prawdziwości słów admirała Jerzego Świrskiego, że „Marynarka Wojenna to ciągłość, cierpliwość i tradycja”. Po głównych uroczystościach w budynku dowództwa Dywizjonu odsłonięto tablicę upamiętniającą wszystkich dotychczasowych dowódców jednostki.

Historia Dywizjonu Okrętów Podwodnych
Starania o nabycie okrętów podwodnych rozpoczęto w pierwszych latach po utworzeniu Marynarki Wojennej. 1 grudnia 1926 roku podpisano umowę na zbudowanie we Francji w latach 1926-1932 trzech torpedowo-minowych jednostek podwodnych, którym podczas uroczystości wodowania nadano imiona ORP „Wilk" (12 kwietnia 1929, stocznia Chantiers et Ateliers Augustin Normand w Hawrze), ORP „Ryś" (22 kwietnia 1929, stocznia Chantiers de la Loire w Nates), ORP „Żbik" (14 czerwca 1930, Chantiers Navals).

LATA 1932–1939
Pierwsze okręty podwodne weszły w skład Polskiej Marynarki Wojennej jeszcze przed utworzeniem Dywizjonu. Były to ORP „Ryś"- 2 sierpnia 1931 roku, ORP „Wilk"- 30 października 1931 roku, ORP „Żbik"- 20 lutego 1932 roku. Szef Kierownictwa Marynarki Wojennej Zarządzeniem nr 724 z 30 kwietnia 1932 roku utworzył z dniem 1 maja 1932 roku Dywizjon Łodzi Podwodnych. Wchodził on wówczas w skład Dowództwa Floty, a jego miejscem bazowania był Port Wojenny w Gdyni. Dowódca dywizjonu podlegał bezpośrednio dowódcy Floty, kontradmirałowi Józefowi Unrugowi. W 1936 roku zmieniono nazwę Dywizjonu na Dywizjon Okrętów Podwodnych. 29 stycznia 1936 roku zawarta została umowa na budowę w latach 1936 - 1939 w stoczniach holenderskich dwóch jednostek podwodnych. W stoczni Koninkijke Maatschappij „De Schelde" we Vlissingen 15 stycznia 1938 roku wodowany był ORP „Orzeł", a w Rotterdamsche Droogdok Maatschapij w Rotterdamie 17 października 1938 roku ORP „Sęp". Podniesienie bandery na ORP „Orzeł" odbyło się 2 lutego 1939 roku, natomiast na ORP „Sęp" odbyło się w dniu 16 kwietnia 1939 roku na redzie portu bazy holenderskiej Horten.

LATA 1939–1945
Po wybuchu II wojny światowej polskie okręty podwodne uczestniczyły w kampanii wrześniowej. Podczas tych działań PMW nie straciła żadnego okrętu podwodnego pomimo ataków Krigsmarine. Trzy jednostki zostały internowane pod koniec września 1939 r. w neutralnej Szwecji, a dwie (ORP „Orzeł” i ORP „Wilk”) zdołały przedrzeć się przez blokadę i dotrzeć do sojuszniczej Wielkiej Brytanii. Szczególnym dokonaniem wykazała się wówczas załoga ORP „Orzeł”, która była internowana w Tallinie. Władze estońskie naciskane przez Niemców nakazały demontaż kluczowych mechanizmów i uzbrojenia okrętowego. Polski okręt został także pozbawiony map morskich i pomocy nawigacyjnych. Mimo to zdołał brawurowo uciec z Tallina i dotrzeć do Wielkiej Brytanii. W opinii historyków i taktyków morskich, ucieczka ORP „Orzeł” z Estonii i przejście na Morze Północne w trakcie trwającej wojny na morzu, uznawane jest za największe na świecie osiągnięcie w działaniach i taktyce okrętów podwodnych. Nigdy w historii żadna załoga okrętu podwodnego nie dokonała takiej operacji na morzu. Niestety w niewyjaśnionych dotąd okolicznościach ORP Orzeł zaginął w 1940 roku.
W 1941 roku, w Wielkiej Brytanii utworzono Grupę Okrętów Podwodnych. Tworzyły ją okręty, które Polska Marynarka Wojenna dzierżawiła od Royal Navy (ORP „Sokół" i ORP „Dzik") oraz od US Navy (ORP „Jastrząb"). Banderę polską podniesiono na ORP „Sokół" 19 stycznia 1941 roku, na ORP „Dzik" 12 grudnia 1942 roku w stoczni Barrow in Furnes, a na ORP „Jastrząb" 4 listopada 1941 roku w New London. ORP „Jastrząb" był najstarszym okrętem podwodnym, jaki pływał pod polską banderą. Utracony został w pierwszym rejsie bojowym, nie rozpoznany i zatopiony przez sojusznicze okręty eskortujące konwój płynący do Murmańska. Największe sukcesy ORP „Sokół" i ORP „Dzik" odniosły na Morzu Śródziemnym, kiedy z bazy La Valetta na Malcie uczestniczyły w licznych operacjach na włoskie transportowce i okręty osłony. W pierwszej kampanii śródziemnomorskiej ORP „Sokół" wykonał jedną z najsłynniejszych swoich akcji, przeprowadzając 19 listopada 1941 roku skuteczny atak na włoską bazę Navarino, a ORP „Dzik" podczas drugiej kampanii, we wrześniu 1943 roku, zasłynął korsykańską akcją. Polskie okręty podwodne zatopiły na Morzu Śródziemnym 30 różnych jednostek o łącznym tonażu ok. 90 tys. BRT.

Lata 1945–1955
Po zakończeniu II wojny światowej do Polski powróciły 4 przedwojenne okręty podwodne. Ze Szwecji, gdzie były internowane wróciły 25 października 1945 roku ORP „Sęp", ORP „Ryś", ORP „Żbik". Z Wielkiej Brytanii przyholowany został w 1952 roku ORP „Wilk", który wkrótce został złomowany. Głównym zadaniem dywizjonu było odtworzenie dzielności morskiej okrętów. W wyniku działań wojennych na Bałtyku we wrześniu 1939 poważnie zostały uszkodzone technicznie i następnie poddane remontowi generalnemu, który wykonała stocznia w Gdyni. Remont sprawił, że ORP „Ryś" i ORP „Żbik" służyły do końca 1955 roku, a ORP „Sęp" do września 1969 roku. W latach 1954-1955 dywizjon przejął 6 małych okrętów podwodnych typu M-15 produkcji ZSRR.

Lata 1955–1971
16 września 1955 roku sformowano 1. Brygadę Okrętów Podwodnych. Brygada była samodzielnym związkiem taktyczno - operacyjnym. Jej dowódca podlegał bezpośrednio dowódcy Marynarki Wojennej. Siłę uderzeniową Brygady stanowiły do połowy lat 60-tych ORP „Ślązak", ORP „Sęp", ORP „Kaszub", ORP „Kurp", ORP „Krakowiak" i ORP „Kujawiak". Na początku lat sześćdziesiątych do służby weszły nowe jednostki – cztery okręty podwodne projektu 613. Były to pełnomorskie okręty o średniej wielkości, silnym uzbrojeniu torpedowym i bardzo dużym zasięgu pływania. Były to okręty: ORP „Orzeł" (II), ORP „Sokół" (II), ORP „Kondor" i ORP „Bielik". Lata 1971 – 2012 W tych latach jednostka funkcjonowała pod nazwą Dywizjon Okrętów Podwodnych.

W latach osiemdziesiątych wycofano z eksploatacji okręty podwodne projektu 613. W miejsce tych jednostek do służby weszły 2 okręty typu Foxtrot ORP „Wilk" i ORP „Dzik" oraz jeden okręt typu Kilo – ORP „Orzeł” (III). Od 1992 roku, jeszcze zanim Polska weszła w skład Sojuszu Północnoatlantyckiego, okręty Dywizjonu uczestniczyły w manewrach państw NATO i Partnerstwa dla Pokoju. Wielokrotnie operowały na Bałtyku, Morzu Północnym, Śródziemnym i Oceanie Atlantyckim. Brały udział w największych manewrach takich jak KEFTACEX, STRONG RESOLVE, BALTIC PORPOISE, BALTOPS czy JOINT MARITIME COURSE. Współdziałają także z elitarnymi Siłami Odpowiedzi NATO. Już w pierwszym roku członkostwa Polski w NATO, Sojusz Północnoatlantycki powierzył naszemu krajowi organizację międzynarodowych ćwiczeń okrętów podwodnych. W latach 2002 – 2004 cztery okręty typu Kobben, w formie daru rządu Norwegii, zostały przekazane Polsce wraz z pakietem logistycznym: ORP „Sokół" (III), ORP „Sęp” (II), ORP „Bielik" (II) i ORP „Kondor" (II). Od tej chwili polskie okręty podwodne uczestniczyły w kilkudziesięciu ćwiczeniach NATO prowadzonych na Bałtyku, Morzu Północnym i na Atlantyku. Uczestniczyły także w operacji antyterrorystycznej „Active Endeavour” na M. Śródziemnym, gdzie wspólnie z innymi okrętami NATO prowadziły monitoring i rozpoznanie, aby nie dopuścić do aktów terroru, nielegalnego przemytu ludzi i zakazanych substancji na tym akwenie. Obecnie Dywizjonem Okrętów Podwodnych dowodzi kmdr Sławomir Wiśniewski.

Tekst: kpt. mar. Piotr Wojtas