21 lipca 1952 roku na podstawie sfałszowanych dowodów Najwyższy Sąd Wojskowy skazał na rozstrzelanie pięciu wysokich rangą oficerów Marynarki Wojennej. Później wobec dwóch zastosowano prawo łaski i zamieniono karę śmierci na dożywocie. Taki sam wyrok usłyszało jeszcze dwóch oficerów. Komunistyczni sędziowie zarzucali im zorganizowanie spisku w wojsku.
Komandor Jerzy Stankiewicz, komandor porucznik Zbigniew Przybyszewski, komandor Stanisław Mieszkowski. Fot. Wikipedia
Ówczesne władze nazwały sprawę „spiskiem komandorów”. Akt oskarżenia wobec siedmiu oficerów przygotowany przez stalinowskich prokuratorów brzmiał: „Usiłowanie obalenia przemocą władzy ludowej i zorganizowanie spisku w wojsku”. Proces oparto na sfałszowanych dowodach, a samych oskarżonych poddano wielomiesięcznym torturom.
Czystki w armii
Na ławie oskarżonych znaleźli się oficerowie, których kariery wojskowe rozpoczynały się w II RP i którzy wsławili się w czasie wojny obronnej 1939 roku: kmdr por. Zbigniew Przybyszewski, zastępca szefa Wydziału MW Sztabu Generalnego WP, kmdr Stanisław Mieszkowski, dowódca Floty, kmdr por. Robert Kasperski, szef sztabu Floty, kmdr por. Wacław Krzywic, szef Tyłów Ochrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy MW, kmdr Jerzy Staniewicz, szef Wydziału MW SGWP, kmdr por. pil. Kazimierz Kraszewski, kierownik Sekcji Organizacji i Planowania Wydziału MW SGWP oraz kmdr Marian Wojcieszek, szef Sztabu Głównego MW. – Wszyscy oskarżeni przed II wojną światową służyli w polskiej armii, a 1939 roku brali udział w kampanii wrześniowej w obronie Helu – mówi Józef Paprocki, badacz polskich dziejów okresu powojennego. Na przykład kmdr Przybyszewski dowodził baterią im. Heliodora Laskowskiego w dywizjonie artylerii nadbrzeżnej, a kmdr Kasperski był dowódcą obrony odcinka Chałupy–Kuźnica. Oficerowie zostali wzięci do niewoli po kapitulacji Helu 2 października 1939 roku i resztę wojny spędzili w niemieckich oflagach. – Po wojnie zdecydowali się wrócić do kraju i zostali przyjęci do służby w formującej się marynarce – mówi historyk. Oficerowie szybko awansowali i zajmowali najwyższe stanowiska w morskich siłach zbrojnych.
Wyroki zapadły, zanim rozpoczął się proces
Jednak po 1950 roku wobec nasilenia terroru stalinowskiego rozpoczęły się czystki w armii. – Oficerowie przedwojenni lub którzy w czasie wojny służyli w Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie byli usuwani ze stanowisk i represjonowani – opowiada Paprocki. W ramach tej akcji od września 1950 roku do grudnia 1951 roku zatrzymano m.in. siedmiu oficerów Marynarki Wojennej. – Lista oskarżonych była przygotowana wcześniej i na jej podstawie prowadzono aresztowania, późniejszy proces też był fikcją, gdyż wyroki ustalono na długo przed jego zakończeniem – mówi mgr Paprocki.
Główny Zarząd Informacji, ówczesny organ kontrwywiadu wojskowego, na podstawie sfałszowanych dowodów zarzucił komandorom działalność szpiegowską i dywersyjną. W czasie długotrwałego śledztwa prowadzonego w więzieniu na Mokotowie w Warszawie oskarżeni byli torturowani. Kilku z nich załamało się psychicznie i przyznało do winy, jednak podczas procesu wszyscy wycofali zeznania, mówili, że były one wymuszone. Komandor Krzywiec napisał przed śmiercią: „Zostałem doprowadzony do stanu skrajnego upodlenia, skoro zeznawałem – na innych i samego siebie – same kłamstwa perfidnie mi podpowiadane w czasie śledztwa”.
21 lipca 1952 roku Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie pod przewodnictwem płk. Piotra Parzenieckiego skazał na karę śmierci komandorów: Kasperskiego, Mieszkowskiego, Przybyszewskiego, Staniewicza oraz Wojcieszka. Pozostali otrzymali wyroki dożywotniego więzienia. 19 listopada 1952 roku prezydent Bolesław Bierut zastosował prawo łaski wobec komandorów Kasperskiego i Wojcieszka, odmówił go jednocześnie reszcie skazanym. Komandor Przybyszewski nie wniósł prośby o ułaskawienie.
Skazani na śmierć oficerowie zostali zabici strzałem w tył głowy niedługo przed Wigilią 1952 roku w mokotowskim więzieniu. Pozostałych osadzono w więzieniu o zaostrzonym rygorze we Wronkach. Panujące tam warunki były wyjątkowo ciężkie. 25 lutego 1956 roku z powodu złego stanu zdrowia zwolniono warunkowo kmdr. Krzywica. Zmarł kilkanaście dni później na zawał serca – niespełna dwa miesiące przed oczyszczeniem z zarzutów.
Czas rehabilitacji
– W 1956 roku po śmierci Józefa Stalina rozpoczęły się procesy rehabilitacyjne oficerów – mówi Paprocki. 24 kwietnia 1956 roku Naczelny Sąd Wojskowy uchylił poprzedni wyrok, stwierdzając całkowitą niewinność skazanych komandorów. Więzieni oficerowie zostali oswobodzeni. Rodziny otrzymały też listy od prokuratora generalnego Mariana Rybickiego, w których pisał: „NSW po ponownym rozpatrzeniu sprawy stwierdził niewinność męża Obywatelki i uchylił wyrok NSW z dnia 21 lipca 1952, skazujący go na karę śmierci. Oznacza to całkowitą rehabilitację męża Obywatelki”. Powołano też komisję do zbadania odpowiedzialności oficerów Głównego Zarządu Informacji oraz wojskowych sędziów, którzy brali udział w procesie komandorów. – W 1957 roku wszyscy zostali zdegradowani i wydaleni z wojska. Nie spotkała ich jednak żadna surowsza kara – zauważa historyk.
Przed długie lata nie było znane miejsce pochówku zamordowanych komandorów. Dopiero 28 lutego 2014 roku podczas prac ekshumacyjnych na tzw. Łączce na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach zidentyfikowano szczątki kmdr. Przybyszewskiego i Mieszkowskiego. Miejsce pochówku kmdr. Staniewicza pozostaje nieznane.
autor zdjęć: Wikipedia
komentarze