Bezpłatna pomoc prawna w postępowaniach karnych, umożliwienie dostępu do informacji w zakresie ochrony praw żołnierzy, edukacja prawna – tym między innymi będzie zajmował się powołany w MON Zespół Ochrony Praw Żołnierzy. – Służba w Wojsku Polskim wiąże się z dużym zaszczytem, ale bywają też trudne momenty, w których żołnierz nie może być sam – zaznaczył wicepremier Kosiniak-Kamysz.

– Chciałem poinformować o utworzeniu polskiego biura JAG – ogłosił podczas wizyty w 2 Mazowieckim Pułku Saperów w Kazuniu Nowym wicepremier Władysław Kosiniak-Kamysz. Minister obrony narodowej odniósł się w ten sposób do amerykańskiego serialu „JAG” opowiadającego o działaniach prawników w mundurach z wojskowego biura śledczego.

– Potrzebujemy takiego wsparcia dla dwustutysięcznej armii. Służba wiąże się z wielkim zaszczytem i wielką odpowiedzialnością. Bywają też trudne momenty, w których żołnierz nie może być sam, musi mieć wsparcie prawne – wyjaśnił szef MON-u. – Zmieniamy to, co przez wiele lat było niedociągnięciem i niedopatrzeniem, czyli pozostawianiem żołnierzy w sytuacjach trudnych. Wojsko Polskie, Ministerstwo Obrony Narodowej i Centralne Wojskowe Centrum Rekrutacji otaczać będą żołnierzy opieką. Do tego celu będą oddelegowani prawnicy zatrudnieni w MON-ie i jednostkach podległych, ale również adwokaci w każdym regionie, którzy udzielą porad prawnych lub będą reprezentować żołnierza – powiedział Kosiniak-Kamysz.

Zespół Ochrony Praw Żołnierzy powstał w strukturze CWCR-u i funkcjonuje od 21 października 2024 roku. – Zespół będzie działał na rzecz żołnierzy, którzy w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych dopuścili się czynu zabronionego i jest prowadzone wobec nich postępowanie karne lub postępowanie w sprawie o wykroczenie – doprecyzował szef Centralnego Wojskowego Centrum Rekrutacji płk Grzegorz Wawrzynkiewicz. – Będziemy działali w całej Polsce w ramach zawartych umów outsourcingowych z radcami prawnymi i adwokatami, którzy będą chronili dobre imię żołnierzy – dodał oficer.

Film: Magdalena Kowalska-Sendek. Aleksander Kruk/ ZbrojnaTV

Utworzenie zespołu prawnego stanowiącego wsparcie dla wojska wicepremier Władysław Kosiniak-Kamysz zapowiedział w czerwcu 2024 roku. Stało się to tuż po wydarzeniach na polsko-białoruskiej granicy, gdy Żandarmeria Wojskowa zatrzymała trzech polskich żołnierzy, którzy oddali strzały ostrzegawcze w kierunku próbujących sforsować granicę migrantów. Wojskowi zostali zakuci w kajdanki i odwiezieni na przesłuchanie. Zawieszono ich też w czynnościach służbowych. Dwóm z nich postawiono zarzuty narażenia życia i zdrowia ludzkiego oraz przekroczenia uprawnień. Szef MON-u uznał działania wobec zatrzymanych za nadgorliwość, a cała sprawa wywołała wiele pytań nie tylko w kontekście użycia broni przez żołnierzy, lecz także braku niezbędnej w tej sytuacji pomocy prawnej dla zatrzymanych, którzy wykonywali obowiązki służbowe w warunkach podwyższonego ryzyka narażenia się na odpowiedzialność karną. Przepisy jasno mówiły, że żołnierz może wnioskować o zwrot kosztów prawnika dopiero wtedy, gdy wszczęte przeciwko niemu postępowanie karne o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem zadań służbowych zakończy się prawomocnym orzeczeniem o umorzeniu albo wyrokiem uniewinniającym (tylko w ściśle uzasadnionych przypadkach istniała możliwość zwrotu kosztów procesu w trakcie jego trwania niezależnie od wyniku).

Zwrot za prawnika

Szybko stało się jasne, że konieczna jest zmiana przepisów dotyczących samego użycia broni, a także rozszerzenie obowiązujących regulacji w dziedzinie wsparcia prawnego szczególnie dla tych żołnierzy, którzy znajdą się w sytuacjach wymagających interwencji prawnej, zwłaszcza w kontekście działań na granicy prawa.

Zmiany w tym zakresie pojawiły się w obowiązującej od 26 lipca 2024 roku ustawie o zmianie niektórych ustaw w celu usprawnienia działań Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Policji oraz Straży Granicznej na wypadek zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Wprowadziła ona między innymi zmiany w ustawie o obronie ojczyzny, w której poza kwestiami użycia broni przez żołnierzy pojawiły się też zapisy dotyczące pomocy prawnej. Na przykład mówiące o tym, że żołnierz zawodowy objęty postępowaniem karnym dotyczącym użycia środków przymusu bezpośredniego, broni lub innego uzbrojenia w związku z wykonywaniem swoich zadań służbowych, który nie korzysta z obrońcy z urzędu, może liczyć na sfinansowanie pomocy prawnej jeszcze przed zakończeniem postępowania. W szczególnie uzasadnionych przypadkach taką samą pomoc może otrzymać żołnierz, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności lub zadań służbowych.

Z myślą o żołnierzach

Teraz obiecane wsparcie prawne stanowić będzie Zespół Ochrony Praw Żołnierzy. Będą mogli z niego korzystać zarówno żołnierze zawodowi, jak i niezawodowi, w tym wojsk obrony terytorialnej. W jakich konkretnie sytuacjach będzie można zwrócić się o pomoc? Na przykład wtedy, gdy żołnierz będzie podejrzewany, podejrzany, oskarżony lub objęty postępowaniem karnym z uwagi na popełniony czyn zabroniony mający związek z wykonywaniem obowiązków służbowych, w tym z użyciem broni. Ale to niejedyna grupa żołnierzy, która będzie mogła skorzystać ze wsparcia zespołu. Pomoc będzie bowiem dostępna również dla tych wojskowych, którzy będą uczestniczyć w postępowaniu w charakterze pokrzywdzonego lub oskarżyciela posiłkowego w przestępstwach karnych w zakresie: naruszenia nietykalności cielesnej, czynnej napaści lub znieważenia funkcjonariuszy publicznych. Wsparcie prawników będzie świadczone nieodpłatnie już od chwili podjęcia pierwszych czynności przez organy ścigania w sprawie danego żołnierza, czyli na przykład od momentu zatrzymania, a jeszcze przed postawieniem zarzutów.

Docelowo w składzie zespołu oprócz trzech oficerów z wykształceniem wyższym prawniczym znajdą się cywilni prawnicy. Planowane jest, że na terenie całego kraju w ramach outsourcingu zostanie zakontraktowanych 16 adwokatów i radców prawnych. Ich obowiązkiem w ramach podpisanej umowy będzie występowanie przed organami ścigania i sądami w charakterze pełnomocnika lub obrońcy w przypadkach wskazanych w ustawie o obronie ojczyzny. Procedura wyłonienia uprawnionych do obrony w sprawach karnych adwokatów lub radców prawnych może potrwać do końca roku. Szacuje się, że pierwsi obrońcy rozpoczną pracę w grudniu tego roku lub styczniu 2025 roku. Do tego czasu zainteresowany żołnierz będzie mógł uzyskać w zespole informację na przykład o przysługujących mu uprawnieniach lub spoczywających na nim obowiązkach, w tym w związku z toczącym się postępowaniem przygotowawczym albo sądowym. Będzie mógł także liczyć na informacje dotyczące rozwiązania jego problemu prawnego oraz otrzymać projekty niezbędnych w sprawie pism.

Poza bezpośrednim wsparciem w sprawach karnych zespół będzie udostępniał informacje w zakresie ochrony praw i interesów żołnierzy oraz prowadził edukację prawną.

Dane kontaktowe zespołu: ul. Dymińska 13, 00-909 Warszawa, telefon: 261 807 707, e-mail: ochronaprawzolnierzy@ron.mil.pl.