Ukraina jest szczególnie wrażliwa na ruchy separatystyczne. Czemu tak się dzieje? Przede wszystkim kraj jest bardzo zdecentralizowany. Poszczególne miasta wnoszą różnej wysokości składki do budżetu centralnego i jest to uzależnione od tego, czy mają one charakter przemysłowy, rolniczy, kulturalny, akademicki lub są politycznymi stolicami swych prowincji. Sytuacja ta ma oczywiście korzenie w historii. Ukraina zawsze była obszarem styku wielkich mocarstw, a także kultur oraz religii Wschodu i Zachodu. Obecnie ta spuścizna przejawia się zróżnicowaniem regionalnym i odmiennością poglądów (sympatii) politycznych – pisze Anna Antczak-Barzan, wykładowca Wyższej Szkoły Finansów i Zarządzania w Warszawie, ekspert w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego.
Ukraina miała zawsze dla Rosji istotne znaczenie. Niemalże każdy regionalny projekt polityczny był testowany na dwóch krajach: Białorusi i właśnie Ukrainie. Głównym założeniem Putina po objęciu władzy w Rosji było stworzenie nieformalnego imperium na zgliszczach ZSRR, którego centrum stanowiłaby oczywiście Rosja, ale kolejnymi najistotniejszymi elementami miały być Ukraina, Białoruś i Kazachstan. Podczas pierwszej kadencji Putina (lata 2000–2004) relacje z Ukrainą zmierzały w kierunku zacieśniania współpracy i coraz większych wpływów rosyjskich na tym obszarze. Jednak Pomarańczowa Rewolucja rozwiała rosyjskie nadzieje na realizację misternie układanego planu zakładającego polityczne podporządkowanie Ukrainy Moskwie. Rosja skupiła zatem swe wysiłki na blokowaniu akcesji Ukrainy do NATO, a także inspirowała oraz wspierała wewnętrzne zawirowania na ukraińskiej scenie politycznej, aby wypromować swego poplecznika, Wiktora Janukowycza, i wynieść go na najwyższy urząd w państwie.
Podstawowym celem polityki Putina była ochrona rosyjskich interesów geopolitycznych i ekonomicznych na obszarach tradycyjnie pojmowanych jako „rosyjska strefa wpływów”. Determinacja społeczeństwa obywatelskiego na Ukrainie, aby oprzeć się większości rosyjskich inicjatyw integracyjnych wraz z silnymi tendencjami proeuropejskimi, spowodowały, że Moskwa zdała sobie sprawę, iż jej dążenia do kontrolowania całej Ukrainy są nieosiągalne. Ponadto liberalni technokraci, którzy reprezentują interesy rosyjskiej „elity świata biznesu”, byli przeciwni przywróceniu bezpośredniego zwierzchnictwa Rosji nad pozostałymi państwami członkowskimi WNP, gdyż uważali, że taka polityka będzie stanowiła zbyt duże obciążenie dla gospodarki i budżetu narodowego Rosji. Podjęto więc decyzję o spowodowaniu podziału Ukrainy i przejęciu kontroli nad jej wschodnimi częściami, rekompensując sobie w ten sposób utratę wpływów w całym państwie.
Natomiast przypadek Krymu jest wyjątkowy – terytorium to zmieniało swoją przynależność państwową na podstawie arbitralnych decyzji – początkowo radzieckiego przywódcy, następnie z pomocą rosyjskich „inspiracji”. Nikita Chruszczow oddał półwysep Ukrainie w 1954 r. ze względu na fakt, iż kanały dystrybucji wszelkich zasobów na Krym wiodły z Ukrainy nie zaś z Rosji. Władimir Putin natomiast uważa, że obecnie został naprawiony błąd biurokratyczny, gdyż Krym przynależy z historycznego punktu widzenia do Rosji. A zatem jedno pociągnięcie pióra w 1954 r., a 60 lat później – „referendum” zadecydowało o zmianie przynależności państwowej tego regionu. Prócz odwołania się do prawa narodów do samostanowienia (choć w tym wypadku nieuzasadnionego), jednym z czynników, które pozwoliły Putinowi na taki ruch, było to, że rosyjskojęzyczni mieszkańcy Krymu nie czuli się wystarczająco reprezentowani w rządzie ukraińskim. Mimo że nie mają oni szczególnie mocnej tożsamości regionalnej, sympatyzują w większości z Rosją, opierając się na powinowactwie kulturowym i językowym.
Chcąc dokonać syntezy dotyczącej powodów kryzysu, jaki zaistniał na Ukrainie oraz jego podłoża, należałoby się skupić na kilku aspektach: wewnętrznych i zewnętrznych o charakterze społecznym, politycznym i gospodarczym. Główne przyczyny wewnętrzne to: rozwarstwienie społeczne (o charakterze etnicznym, materialnym oraz przekonań politycznych), ubóstwo znacznej części społeczeństwa, umiejscowienie przemysłu na wschodzie kraju, wysoki poziom korupcji, rządy oligarchii, nierównomierne rozłożenie zasobów i słabość gospodarcza państwa, podziały społeczne dotyczące do wizji przyszłości Ukrainy (nieco upraszczając: prounijny zachód i prorosyjski wschód), brak zgodności między prozachodnimi aspiracjami części społeczeństwa Ukrainy a decyzją prezydenta Janukowycza o niepodpisaniu umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską, zależność energetyczna od Rosji (w tym uwarunkowanie zewnętrzne, jakim jest brak wspólnego rynku energetycznego UE) oraz wieloetniczność, w tym bardzo liczna rosyjska mniejszość narodowa. Przyczyny zewnętrzne to głównie nieciekawa oferta, jaką Unia zaprezentowała Ukrainie, polityka zagraniczna Rosji, mająca na celu stworzenie nieformalnego imperium na obszarach post-radzieckich, a także niewłaściwe posługiwanie się argumentem prawa narodów do samostanowienia, które w tym wypadku godzi w integralność terytorialną państwa.
Warto także podkreślić, że kryzys trwający od listopada 2013 r. na Ukrainie wywołał międzynarodowe dyskusje na temat procesu „regionalizacji” czy też nawet tworzenia sub-państwowych jednostek politycznych w ramach państwa narodowego, które mogłyby częściowo przejąć władzę i odpowiedzialność do tej pory kojarzoną z władzą centralną. Tak rozumiany proces stanowiłby znaczne odstępstwo od tradycyjnie pojmowanej roli centralnego systemu państwowego i jego struktur, który cechuje sposób sprawowania rządów w większości krajów Europy.
komentarze