W grudniu 2013 roku łączny stan etatowy Dowództwa Wojsk Lądowych, Dowództwa Sił Powietrznych, Dowództwa Marynarki Wojennej, Dowództwa Wojsk Specjalnych oraz Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych wynosił 2271 żołnierzy i pracowników wojska. Obecnie w Dowództwie Generalnym RSZ i Dowództwie Operacyjnym RSZ jest 1485 stanowisk etatowych. Redukcja etatów następuje również w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego – dotychczasowa liczba 676 stanowisk etatowych żołnierzy i pracowników wojska ulegnie zmniejszeniu do 498 stanowisk od 1 kwietnia bieżącego roku – mówił Czesław Mroczek, sekretarz stanu w MON, podczas senackiej Komisji Obrony Narodowej. Posiedzenie poświęcone było podsumowaniu roku obowiązywania nowego systemu kierowania i dowodzenia armią.

Przedstawiając aktualny stan wdrażania reformy systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi, pragnę zwrócić uwagę, że temat ten był czterokrotnie przedmiotem posiedzeń Wysokiej Komisji, z których dwa dotyczyły projektu ustawy o zmianie ustawy o urzędzie ministra obrony narodowej oraz niektórych innych ustaw, tj. ustawy wprowadzającej zasadnicze zmiany w tym systemie.

Podczas posiedzenia Komisji w dniu 18 grudnia 2012 roku pan minister Tomasz Siemoniak przedstawiał panom senatorom główne założenia reformy systemu kierowania i dowodzenia, które stanowiły podstawę opracowania projektu ustawy wprowadzającej ten system, a obecnie są w trakcie wdrażania. Pragnę przypomnieć, że minister obrony narodowej przedstawił wówczas następujące cele:

1. Dokonanie rozdziału funkcji planowania, przygotowania oraz użycia SZ realizowane przez trzy instytucje bezpośrednio podporządkowane ministrowi obrony narodowej.

2. Utworzenie systemu strategicznego kierowania dowodzenia SZRP przez połączone organy dowodzenia.

3. Stworzenie warunków organizacyjnych do zapewnienia ciągłości dowodzenia czasu „P” i „W”.

4. Przekształcenie Sztabu Generalnego WP w organ planowania, doradztwa i nadzoru strategicznego.

Dążąc do realizacji pierwszego założenia, zaplanowano, że ministrowi obrony narodowej bezpośrednio podlegać będą: Sztab Generalny Wojska Polskiego, Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych oraz Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych. Rozwiązanie takie, wprowadzone po wejściu w życie stosownej ustawy, doprowadziło do osiągnięcia zakładanego celu.

Co robią nowe dowództwa 

Nowe Dowództwa Rodzajów Sił Zbrojnych rozpoczęły funkcjonowanie w styczniu ubiegłego roku i wzięły odpowiedzialność za, odpowiednio, Dowództwo Generalne RSZ – przygotowanie Sił Zbrojnych, a Dowództwo Operacyjne RSZ – za ich użycie. Szczegółowe zadania tych dowództw określone zostały w nadanych przez ministra obrony narodowej szczegółowych zakresach działania. Równocześnie Sztab Generalny WP został odciążony od szeregu zadań związanych z bezpośrednim dowodzeniem wojskami oraz odpowiedzialnością za ich wyszkolenie czy stan sprawności technicznej sprzętu. Tym samym pierwsze założenie reformy zostało zrealizowane.

Odnosząc się do drugiego założenia, należy zauważyć, że przesłanką projektowanej reformy była także potrzeba wdrożenia idei połączoności (JOINT) do systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi. Obecnie dowódca generalny RSZ dowodzi jednostkami różnych rodzajów SZ w ich ogólnym funkcjonowaniu, a dowódca operacyjny RSZ – jednostkami SZ wydzielonymi do jego dyspozycji w czasie realizacji operacji wojennych, kryzysowych oraz misji pokojowych. Zatem utworzenie nowych dowództw RZS i określenie zakresów ich właściwości pozwoliło zrealizować również to założenie reformy systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi.

Chciałbym podkreślić, że obecnie Dowództwo Generalne RSZ integruje aktywność szkoleniową jednostek wojskowych poszczególnych RZS. Sytuacja taka okazała się szczególnie korzystna w ubiegłym roku, gdy nasi sojusznicy zadeklarowali gotowość odbycia wspólnie z naszymi wojskami dodatkowych, wcześniej nieplanowanych ćwiczeń. Jednostki wojskowe podległe dowódcy generalnemu RSZ przeprowadziły w ubiegłym roku 139 ćwiczeń, w tym 35 międzynarodowych. Spośród nich 11 zostało zorganizowanych w wyniku sytuacji, jaka zaistniała na terytorium Ukrainy. Oczywiście proces osiągania pełnej sprawności Dowództwa Generalnego RSZ jeszcze trwa. Musimy bowiem przejść przez wszystkie trzy etapy osiągania systemowego działania połączonego, a więc zrozumienia, zaufania i wspólnego działania, co w języku wojskowym nazywane jest zgrywaniem dowództw i sztabów.

Trzecim założeniem reformy systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi było takie zorganizowanie organów kierowania i dowodzenia, ich struktur i zakresów działania, aby w razie zaistnienia konieczności podjęcia działań w stanie zagrożenia bezpieczeństwa państwa zapewniona była ciągłość dowodzenia bez potrzeby przeformowywania struktur dowództw jednostek wojskowych. W czasie jawnych obrad Komisji mogę jedynie zapewnić, że zmiany przeprowadzone w tym obszarze służą osiągnięciu założonego celu.

Jak zmienił się Sztab Generalny 

Kolejnym kluczowym założeniem reformy systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi było przekształcenie Sztabu Generalnego Wojska Polskiego w organ planowania, doradztwa i nadzoru strategicznego. Realizacja tego zadania planowana była jako ostatni element restrukturyzacji systemu. Odpowiednie zarządzenie prezesa Rady Ministrów zostało opublikowane w Monitorze Polskim i stało się podstawą działań organizacyjnych. Od 1 stycznia 2014 roku szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego nie jest przełożonym dowódców RSZ, tym samym nie jest angażowany w rozwiązywanie bieżących problemów szkoleniowych, dyscyplinarnych i technicznych. Taki podział zadań pozwala Sztabowi Generalnemu WP koncentrować się na działaniach planistycznych zarówno w obszarze planowania użycia Sił Zbrojnych, jak i w obszarze programowania i planowania rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Szef Sztabu Generalnego WP może lepiej wywiązywać się z obowiązków doradcy ministra obrony narodowej w sprawach dotyczących ogólnej i operacyjnej działalności Sił Zbrojnych. Przeformowanie Sztabu Generalnego WP nastąpi 1 kwietnia 2015 roku.

Po reformie mniej etatów w dowództwach

Przeprowadzona restrukturyzacja dowództw RSZ skutkuje także zmianami stanów etatowych. W grudniu 2013 roku łączny stan etatowy Dowództwa Wojsk Lądowych, Dowództwa Sił Powietrznych, Dowództwa Marynarki Wojennej, Dowództwa Wojsk Specjalnych oraz Dowództwa Operacyjnego Sił Zbrojnych wynosił 2271 żołnierzy i pracowników wojska. Obecnie w Dowództwie Generalnym RSZ i Dowództwie Operacyjnym RSZ jest 1485 stanowisk etatowych. Redukcja etatów następuje również w Sztabie Generalnym Wojska Polskiego – dotychczasowa liczba 676 stanowisk etatowych żołnierzy i pracowników wojska ulegnie zmniejszeniu do 498 stanowisk od 1 kwietnia bieżącego roku.

„Anakonda 14”, czyli sprawdzian nowego systemu dowodzenia

Nowy system kierowania dowodzenia Siłami Zbrojnymi rozpoczął funkcjonowanie z początkiem ubiegłego roku. Skuteczność powyższych rozwiązań została niedawno sprawdzona podczas ćwiczenia ,,Anakonda 14”, w dniach od 24 września do 3 października 2014 roku, które stanowiło zwieńczenie procesu szkolenia operacyjnego. Głównym celem ćwiczenia było sprawdzenie gotowości Sił Zbrojnych RP do obrony kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa zewnętrznego.

Do przeprowadzenia ćwiczenia zaangażowano wszystkie rodzaje sił zbrojnych i wybrane elementy układu pozamilitarnego. W trzech komponentach: lądowym, powietrznym i morskim ćwiczyło blisko 12,5 tysiąca żołnierzy, na miejsca ćwiczeń przegrupowano 1900 jednostek sprzętu, w przestrzeni powietrznej znajdowało się ponad 40 samolotów i śmigłowców, a na morzu operację obronną prowadziło 17 jednostek pływających. W ćwiczeniach uczestniczył również Urząd do spraw Cudzoziemców, utworzono stanowiska kierowania pięciu wojewodów i trzech oddziałów Straży Granicznej.

Oprócz jednostek wydzielonych z SZRP w ćwiczeniach udział wzięły wydzielone siły i środki ośmiu państw sojuszniczych (razem 750 żołnierzy). Ćwiczenie „Anakonda’14” potwierdziło, że biorące w nim udział dowództwa zdolne są do: planowania, organizowania i kierowania walką w połączonej operacji obronnej we współdziałaniu z sojuszniczymi siłami wzmocnienia, organizowania współdziałania z elementami pozamilitarnych struktur systemu obronnego państwa, planowania przedsięwzięć do utrzymania bezpieczeństwa i kontroli nad zajmowanym terenem przy wykorzystaniu możliwości posiadanych sił i środków oraz elementów pozamilitarnych struktur systemu obronnego państwa, a także reagowania na zmiany sytuacji bojowej w odniesieniu do podjętych decyzji (zgodnie z zasadą elastyczności).

Zespół oceni skuteczność reformy

Nowy system kierowania i dowodzenia zmienił dotychczas obowiązujące zasady dowodzenia w Siłach Zbrojnych RP. Wprowadzane zmiany mają charakter innowacyjny, dlatego też niezmiernie ważne jest dokonanie oceny jego skuteczności i efektywności. Wdrożone rozwiązania systemowe podlegają ciągłemu monitorowaniu, którego celem jest ocena postępów reformy oraz dokonywanie na bieżąco niezbędnych korekt. Aby w pełni zdiagnozować sprawność nowego systemu kierowania i dowodzenia SZRP i ocenić, czy efekt jest zgodny z założeniami, w bieżącym roku przeprowadzona zostanie ewaluacja jego funkcjonowania. Przewiduje się poddanie ewaluacji całego systemu w trzech głównych obszarach, tj. sprawności funkcjonowania w zakresie rozdzielenia trzech głównych funkcji na szczeblu centralnym (planowanie, dowodzenie ogólne operacyjne), przygotowania dowództw do dowodzenia, w systemie działań połączonych oraz zapewnienia ciągłości systemu kierowania i dowodzenia w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Główne czynności w zakresie ewaluacji będzie realizował powołany wewnątrzresortowy zespół ewaluacyjny.

Ćwiczenia „Kraj 15” przetestują system dowodzenia

Ewaluację systemu kierowania i dowodzenia zamierzamy prowadzić zarówno w czasie bieżącego funkcjonowania dowództw, jak i podczas ćwiczeń. Szczególnie cenną możliwością sprawdzenia funkcjonowania nowego systemu kierowania i dowodzenia jest tegoroczne ćwiczenie obronne „Kraj’15”, którego kierownikiem będzie pan prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, zwierzchnik sił zbrojnych Bronisław Komorowski. W ćwiczeniach tych, oprócz wytypowanych dowództw i jednostek wojskowych, będą brały udział komórki organizacyjne wielu ministerstw i centralnych organów administracji państwowej, a także elementy pozamilitarnego układu obronnego szczebla wojewódzkiego i terenowego. Proces ten zostanie zakończony opracowaniem raportu, w którym zawarte będą wnioski i rekomendacje do wdrożenia w kolejnych latach.

Tekst jest zapisem wystąpienia wiceministra Czesława Mroczka z 4 lutego 2015 roku.